Xử lý vi phạm hành chính – Cần nhiều nhiều biện pháp triệt để hơn

Từ khi được thông qua năm 2012, Luật xử lý vi phạm hành chính của Việt Nam đã cho thấy nhiều bất cập. Việc chính phủ ban hành quá nhiều nghị định hướng dẫn thi hành Luật đã gây không ít khó khăn cho các bộ, ban, ngành trong quá trình thực hiện luật. Bộ Tư pháp nhận thấy cần thiết phải xây dựng một hệ thống quy phạm pháp luật xử lý vi phạm hành chính minh bạch và đồng bộ. Theo đó năm 2018, dự thảo Luật xử lý vi phạm hành chính mới ra đời, khuyến khích các chuyên gia và luật gia đóng góp ý kiến.

Trước bối cảnh này, Viện Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) Việt Nam và Trường Đại học Luật Hà Nội tổ chức Tuần lễ pháp luật Việt-Đức thường niên lần thứ 9 với một loạt hội thảo diễn ra từ ngày 30/9 đến 4/10/2019, nơi các chuyên gia Đức và Việt Nam có dịp thảo luận và cùng nhau xây dựng ý kiến hoàn thiện dự thảo Luật mới. Tuần lễ pháp luật là một hoạt động trong khuôn khổ Đối thoại Nhà nước pháp quyền giữa hai nước Đức và Việt Nam.

Vấn đề nằm ở đâu?

Bài tham luận của các chuyên gia Việt Nam chỉ ra nhiều khó khăn và bất cập trong Luật xử lý vi phạm hành chính. Các quy định của Luật thiếu tính hệ thống dẫn đến việc các cơ quan chức năng không thi hành đúng, thậm chí lộng quyền. Hơn nữa, mức độ của các biện pháp xử lý luôn vấp phải nhiều ý kiến trái chiều từ dư luận. Một số cho rằng các biện pháp này chưa đủ sức răn đe, một số khác lo ngại nếu tăng mức độ xử phạt, mọi người sẽ càng cố gắng che đậy hành vi vi phạm của mình. Các chuyên gia đều nhất trí rằng mức xử phạt hiện hành là quá tùy nghi và chưa tương xứng với mức độ vi phạm. Vì vậy, TS. Nguyễn Ngọc Bích (Đại học Luật Hà Nội) kiến nghị các nhà lập pháp cần xây dựng một hệ nhất quán các hình thức vi phạm cùng các chế tài tương ứng để các cơ quan chức năng cũng như người dân dễ tuân thủ và áp dụng.

Trước khi đánh giá các hạn chế, TS. Trần Thị Hiền (Đại học Luật Hà Nội) nêu ra những ưu điểm của việc xử lý vi phạm hành chính thông qua thủ tục hành chính thay vì tố tụng tại tòa. “Điều này cho phép các cơ quan chức năng xử lý vi phạm một cách nhanh chóng và linh hoạt hoạt hơn. Tuy nhiên, các cơ quan sẽ có xu hướng lạm dụng quyền hạn của mình.” Do vậy TS. Hiền đề xuất áp dụng kết hợp cả hai hình thức. Ngoài ra, theo luật hiện hành tại Việt Nam, việc cho phép người bị xử lý vi phạm hành chính giải trình là không bắt buộc, dự thảo Luật sắp tới cần điều chỉnh điểm này để người dân dễ dàng thực hiện quyền và tiếp cận tốt hơn với tòa án.

Trong khi ở Đức thẩm phán có trách nhiệm giải thích một điều luật tối nghĩa, thì ở Việt Nam chỉ duy nhất Ủy ban thường vụ Quốc hội có thẩm quyền giải thích luật, trong khi đó thẩm quyền của tòa án chỉ giới hạn ở việc xem xét đình chỉ quyết định xử lý vi phạm hành chính. Nếu tòa án cho rằng một quy phạm của luật xử lý vi phạm là vô hiến, tòa có thể nói điều này với các cơ quan chức năng, nhưng các quy phạm này vẫn là bắt buộc, bởi Việt Nam khác với Đức, không có một thiết chế tòa án hiến pháp để tuyên vô hiệu hay sửa đổi những quy phạm như vậy. “Trong một xã hội luôn thay đổi, các quy phạm pháp luật cũng cần được điều chỉnh thường xuyên sao cho phù hợp với tình hình thực tế”, GS.TS. Roland Fritz (Justus-Liebig-Universität Gießen) đã bày tỏ quan điểm. “Trong những lần đối thoại tiếp theo, hy vọng chúng ta có thể thảo luận sâu hơn liệu pháp luật Việt Nam có cho phép các cách diễn giải quy phạm pháp luật một cách linh hoạt và thỏa đáng hơn hay không”.

Một vấn đề khác cũng thường được nhắc đến là nguyên tắc tự do truy tố ở Đức, cho phép các cơ quan nhà nước và tòa án đình chỉ quá trình tố tụng bất kể thời điểm nào. Song ở Việt Nam, các cơ quan nhà nước luôn buộc phải tiến hành tố tụng, dù việc xử lý vi phạm hành chính đó không thực sự cấp thiết đối với cộng đồng. Theo đó các chuyên gia cân nhắc tính hữu dụng của nguyên tắc này nếu được áp dụng trong hệ thống tư pháp Việt Nam. Nguyên tắc sẽ gợi mở nhiều phương án lựa chọn linh hoạt hơn đối với các cơ quan nhà nước cũng như tiết kiệm và điều phối nguồn lực của các cơ quan này một cách hiệu quả hơn. Nguyên tắc cũng có thể bảo vệ bị đơn khỏi những biện pháp tố tụng quá tùy nghi.

Tổng kết lại chủ đề luật xử lý vi phạm hành chính, GS.TS. Jürgen Keßler (HTW Berlin) giới thiệu sơ bộ về luật chống hạn chế cạnh tranh ở CHLB Đức, “Cạnh tranh phải công bằng thì các lợi ích của nó mới được công nhận và luật chống hạn chế cạnh tranh là một công cụ hữu hiệu để đảm bảo cạnh tranh công bằng. Việt Nam có thể cân nhắc học hỏi để đưa vào áp dụng trong bối cảnh kinh tế-xã hội hiện nay”.

Tuần lễ pháp luật cũng thảo luận thêm về thực trạng pháp lý của các dự án xây dựng hạ tầng tại Việt Nam. Các chuyên gia và đại diện các bộ ngành đã thảo luận các ưu và nhược điểm của hình thức Xây dựng-Vận hành-Chuyển giao (BOT) và những hình thức hợp tác công tư khác (PPP). Một mặt, các quy phạm pháp luật có liên quan cần được điều chỉnh ổn thỏa, tạo môi trường thuận lợi và đáng tin cậy nhằm thu hút các nhà đầu tư. Mặt khác, quá trình xây dựng, vận hành và chất lượng của các dự án cần phải được giám sát chặt chẽ trên cơ sở tôn trọng các nguyện vọng của công dân. Nhằm cân bằng các nhóm lợi ích xoay quanh một dự án BOT, bốn đề xuất chính đã đón nhận sự đồng thuận của đa số đại biểu tham dự: Quy trình chọn thầu cần công bằng và minh bạch hơn, cần xây dựng một thiết chế kiểm soát chuyên biệt, cần điều chỉnh mức thu của dự án và người dân có thể tham gia ngay từ đầu vào quá trình quy hoạch dự án.

“Hội thảo đã thực sự có ích cho tất cả chúng ta”, GS.TS. Keßler nhận xét. “Ở Đức, các chuyên gia cũng không thể giải quyết hết tất cả các vấn đề, vì thế sự trao đổi học hỏi lẫn nhau là rất quan trọng. Chỉ khi cùng nhau thảo luận và tranh biện, chúng ta mới có thể tiến đến đáp án chính xác. Sự trao đổi này vốn luôn là một quá trình lâu dài và diễn ra liên tục”. TS. Trần Quang Huy (Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội) cũng ghi nhận thành công của chương trình với lời phát biểu bế mạc đầy hứa hẹn: “Các đóng góp trong chương trình sẽ được chắt lọc và xuất bản trên tạp chí chuyên ngành sắp tới của Trường Đại học Luật”.

Tuần lễ pháp luật Việt-Đức 2019 không chỉ góp phần mở rộng trao đổi chuyên môn và kinh nghiệm pháp lý thực tiễn giữa hai quốc gia, mà còn tạo ra một diễn đàn quốc tế nơi các chuyên gia cùng nhau đóng góp ý kiến quý báu với mục đích hoàn thiện Luật xử lý vi phạm hành chính nói riêng và phát triển hệ thống pháp luật Việt Nam nói chung.